Ünlü daralması, ünlülerle ilgili ses olayları arasında sıklıkla karşılaştığımız bir ses olayıdır. Ünlü daralmasını ayırt etmek için geniş ünlüleri ve dar ünlüleri bilmemiz gerekir. Birkaç örnek inceledikten, geniş ve dar ünlüleri anladıktan sonra ünlü daralmalarını rahatlıkla bulabilirsin.

Ünlü Daralması Neden Olur

Ünlü daralması, bir sözcüğün kök ya da gövdesindeki “a, e” geniş ünlülerinin “ı, i, u, ü” dar ünlülerine dönüşmesi ile gerçekleşir. Bu dönüşmenin gerçekleşmesi için -birkaç örnek haricinde- sözcüğün “-yor” şimdiki zaman ekiyle çekimlenmesi gerekir.

Bütün bu örneklerin ortak özelliği “a, e” seslerinin “ı, i, u, ü” ünlülerine dönüşmesi yani darlaşmasıdır. Darlaşma demek, geniş bir ünlünün dar bir ünlü haline gelmesi demektir.

Ünlü Daralmasını Nasıl Anlarız

Bazı örneklerde sözcüğün içinde gördüğümüz “ı, i, u, ü” seslerini ünlü daralması sanabiliriz. Bunun gibi örneklerde çok dikkatli olmamız gerekir. Şimdi bunun nasıl ayırt edileceğini gösterelim:

Uzun zamandır ailesine Selin bakıyor.

Bu cümledeki “ı” sesi bir ünlü daralması örneği değildir. Bu “ı” sesi bir yardımcı ünlüdür: bak-ı-yor.

Yani bu örnekte bir “a, e” sesi darlaşarak “ı, i, u, ü” sesine dönüşmedi. Anımsarsak ünlü daralması olması için bu dönüşümün gerçekleşmesi gerekiyordu. Oysa “bakıyor” sözcüğündeki “ı” sesini biz oraya halihazırda “ı” olarak yerleştirdik, bu ses “a, e” sesinden dönüşmedi.

Örneklerden görüleceği üzere “-yor” ekinden önce gördüğümüz her “ı, i, u, ü” sesine ünlü daralması dememeliyiz. Mutlaka “a, e” sesi “ı, i, u, ü” sesine dönüşüyor mu diye görmek için sözcüğün kök ve ek analizini yapmalıyız. 🔍

Ses Olayları ile ilgili daha fazla bilgi için göz atın:
Seslerin Genel Nitelikleri↗️
Ünlülerle İlgili Ses Olayları↗️
Ünsüzlerle İlgili Ses Olayları↗️