Belirtme hali eki de iyelik ekleri de ad çekim eki¹ kategorisinde yer alır. “-ı, -i, -u, -ü” ekinin üçüncü tekil şahıs iyelik eki mi yoksa belirtme hali eki mi olduğunu anlamak için öncelikle iyelik ekinin ve belirtme hali ekinin ne işe yaradığını anlamak gerekir.

Belirtme Hali Eki ve İyelik Ekini Ayırt Etmek

Belirtme Hali Eki

Hal ekleri dört adettir:

1. Bulunma hali eki: -de, -da
2. Ayrılma hali eki: -den, -dan
3. Yönelme hali eki: -e, -a
4. Belirtme hali eki: -ı, -i, -u, -ü

Belirtme hali eki, adından da anlaşılacağı üzere eklendiği adı cümle içerisinde belirtir. Bu ne anlama gelir? Cümle içerisinde belirtilen sözcük, yükleme² sorulan “neyi” ve “kimi” sorularına yanıt verir. Somutlaştırmak gerekirse belirtme hali eki alan sözcük cümle içerisinde parmakla gösteriliyor gibidir.

Terasta oturarak geceyi³ seyrediyor.

İyelik Ekleri

İyelik ekleri altı adettir:

1. Birinci tekil şahıs (ben) iyelik eki: -(ı)m, -(i)m, -(u)m, -(ü)m
2. İkinci tekil şahıs (sen) iyelik eki: -(ı)n, -(i)n, -(u)n, -(ü)n
3. Üçüncü tekil şahıs (o) iyelik eki: -ı, -i, -u, -ü
4. Birinci çoğul şahıs (biz) iyelik eki: -(ı)mız, -(i)miz, -(u)muz, -(ü)müz
5. İkinci çoğul şahıs (siz) iyelik eki: -(ı)nız, -(i)niz, -(u)nuz, -(ü)nüz⁴
6. Üçüncü çoğul şahıs (onlar) iyelik eki: -leri, -ları

İye demek “sahip” demektir. İyelik demek de “sahiplik” demektir. Bir sözcükte iyelik eki bulunuyorsa o sözcük mutlaka bir aitlik ilişkisi kurmuş demektir. İyelik ekleri, bir adın “neye” ya da “kime” ait olduğunu söylememize yarar. Dolayısıyla bir adda iyelik eki varsa o adın kime ya da neye ait olduğunu cümleye bakarak tespit edebiliriz.

Bu sanki yıldızların gecesiydi⁵.

Örnekler

Görüldüğü gibi belirtme hali ekini alan sözcük işaret edilip belirtilir, iyelik ekini alan sözcüğün ise neye ya da kime ait olduğu anlaşılır.

Uyarılar

• İyelik ekini alan sözcüğün “neye” ya da “kime” ait olduğu her zaman cümle içinde belirtilmeyebilir. Bu durumda cümlenin anlamına bakarak sözcükteki “-ı, -i, -u, -ü” ekinin iyelik eki olup olmadığını anlayabiliriz.
  • Ali’nin sorunu bizim çözebileceğimiz bir sorun değil. >Sorun, Ali’ye ait.
  • Sorunu bizim çözebileceğimiz bir sorun değil. >Sorun, “ona” ait..
    • Bu gibi örneklerde kararsız kalırsan “-ı, -i, -u, -ü” ekini alan sözcüğün başına “onun” getirerek cümleyi oku: (Onun) sorunu bizim çözebileceğimiz bir sorun değil.

• Bir sözcükte hem belirtme hali eki hem iyelik eki bulunabilir.
  • Düşüncenin sınırlarını belirleyen şey, cesaretinin sınırlarıdır.
  • Bu örnekte “sınır neye ait” diye düşündüğümüzde yanıtımız “düşünceye ait” olur. Aitlik ilişkisi varsa bu sözcükteki ilk “-ı” eki iyelik ekidir.
  • Bu örnekte “neyi belirleyen” diye sorduğumuzda yanıtımız “sınırlarını” olur. İkinci “-ı” eki belirtme hali ekidir.
    • sınır: ad kökü
      +lar: çokluk eki
      +ı: üçüncü tekil şahıs (o) iyelik eki
      +n: kaynaştırma ünsüzü
      +ı: belirtme hali eki

• Her gördüğün “-ı, -i, -u, -ü” eki belirtme hali eki ya da iyelik eki değildir! “-ı, -i, -u, -ü” sesleri “yardımcı ünlü”⁶ olarak da kullanılabilir.

1. Ad çekim ekleri, adlara eklenerek onların durumlarını, çoğul hallerini, iyelik durumlarını belirler. ↩︎
2. Cümlenin temel ögesi. “Arabayı parka çekiyor.” cümlesindeki “çekiyor” sözcüğü yüklemdir. ↩︎
3. Buradaki “-i” eki, belirtme hali ekidir. ↩︎
4. Parantez içerisinde gösterilen ünlüler, iyelik eklerinin eklendiği sözcüğün son sesi sessiz ise yazılır: “kalem-i-niz”. ↩︎
5. Buradaki “-i” eki, üçüncü tekil şahıs iyelik ekidir. Cümleye baktığımızda -i ekini alan “gece” sözcüğünün “yıldızlara” ait olduğunu anlıyoruz. Aitlik varsa “-ı, -i, -u, -ü” eki iyelik ekidir. ↩︎
6. Yardımcı ünlüler, bir sözcük ek alırken yan yana gelen iki ünsüzü birbirinden ayırmak için kullanılır: “çalış-” eylemine “-yor” eki getirmek istediğimizde “çalış-ı-yor”. ↩︎